Geteste materialen:

Basis set:
Voor versterker: Dan D’Agostino Progression Stereo pre-amplifier (€ 26.990,-) [1]
Eind versterker: Dan D’Agostino Progression Stereo amplifier [2] (€ 26.990,-)
Power cable: Furutech Nanoflux NCF (pre-amp) (€ 4.000,- voor 180 cm)
Power cable: Sunyata Zitron Alpha Digital (Luxman) ($ 899,-)
Interlink: Brainpower XLR (Luxman » pre-amp) (onbekend)
Interlink: Zanden (pre-amp » amp) (onbekend)
Interlink: 75ohm AudioQuest Cinnamon (CEC » Luxman) (€ 85,- voor 150 cm)
Speaker cable: MIT MH 750 (onbekend)
Speaker: Wilson Audio Sabrina (€ 22.500,-)
Stekkerblok: Acoustic Revive RTP 4EU (€ 4.300 (blok) + € 885,- (2 meter stekker/snoer))

De afwisselend geteste onderdelen:
(SA)CD-speler: Luxman D-06u (€ 8.000,-)
(SA)CD-speler: Luxman D-08u (€ 14.900,-)
CD-transport: CEC TL 2N (€ 5.795,-)

Wat voorafging:
Eerder in 2018 organiseerde Chattelin Audio Systems een demo met de versterkers van Dan D’Agostino, wij hadden graag naar die demo gekomen maar helaas konden wij niet omdat in die periode de opa van Jeroen kwam te overlijden. Robin had ondertussen zijn zinnen gezet op een CAD GC1 (ground control) maar door omstandigheden heeft hij besloten om uit te kijken naar een cd-loopwerk of (sa)cd-speler. Toen deze zaken later in 2018 samenvielen met een mogelijk bezoekje aan de winkel in Den Haag kregen wij de kans om bovengenoemde set eens nader onder de loep te nemen zonder dat dit in een grote groep hoefde te gebeuren, een buitenkansje dat wij met twee handen aanpakten (of waren dat er vier?). Het grote voordeel hiervan is dat je rustig overal de tijd voor kunt nemen en je eigen test albums kunt mee brengen. Zogezegd zo gedaan en we hebben een afspraak gemaakt.

Na de lange reis vanuit de IJmond te hebben gemaakt werden we gastvrij ontvangen met een kopje koffie en thee. Robin had koekjes mee gebracht die bij alle aanwezigen in goede aarde vielen. Na even gezellig gekletst te hebben werd het tijd voor de eerste test.

Test 1: CD op D-06u
Onze eerste test begon met de SACD-speler D-06u van Luxman, in de cd-stand. De eerste indruk van deze speler op de genoemde set was prima maar niet overtuigend. Toen we een van onze meegebrachte cd’s (Atylantos) in de speler deden waren we niet echt onder de indruk. De stem van Jade Laura d’Angelis klonk zelfs geknepen en kijverig (schel), dat was geen feest voor de oren. Ook onze tweede test plaat was geen overtuigend succes (Dead can Dance), de prachtige diepe, heldere en karakteristieke stem van Brendan Perry klonk als een waas, alsof er laagjes over elkaar waren gelegd waardoor het kristalheldere geluid van de opname tenietgedaan werd. Ook waren we verre van tevreden over de weergave van de café geluiden van ‘Jazz at the Pawnshop’.

Daarop hebben we even gevraagd wat er aan de hand was en wat bleek de D’Agostino voorversterker heeft een fase-knop. Het gebruik van de fase-functie is meteen herkenbaar, de prachtige groene verlichting die achter de twee meters schijnt veranderd in een (vonden wij persoonlijk, lelijk) roze/rood. We hebben nu dezelfde songs met de fase aan getest en dat klonk in alle gevallen een stuk beter. Met name de stem van Jade Laura d’Angelis klonk echt een stuk aangenamer, de stem van Brendan Perry klonk wel beter maar nog niet zoals we dat ‘thuis’ gewend zijn. Over de echtheid van de café geluiden van ‘Jazz at the Pawnshop’ bleven we minder overtuigd.

Fase/Polariteit:
Het blijkt dat de fase-functie met name, aldus Peter Chattelin, effectief is bij producties die gemaakt zijn in Amerika, ook hebben we op de X-fi show van 2017, en later bevestigd door Ben van Leliveld, begrepen van meneer Yamada (de eigenaar van Zanden) dat deze fase-functie in zijn algemeenheid met name effectief zou zijn bij de HDCD-producties van Professor Johnson (Reference Recordings). Dat hebben wij echter nog niet uitgebreid getest.

Wat doet zo’n fase-functie nu eigenlijk? Het keert de polariteit van de geluidsgolf om, plus wordt min en min wordt plus. Uit de handleiding van de Progression [8]: “… veel opnames worden geproduceerd met een omgekeerde polariteit. Omdat je geen manier hebt om te weten wat de juiste polariteit is, je moet deze controle op het gehoor instellen…” D’Agostino noemt het ‘Polarity’ (polariteit) maar ‘phase’ (fase) is ook een veelgebruikte term in de audiowereld. Uit de tekst blijkt verder dat wordt aangenomen dat er ook (afspeel)apparaten zijn die een ‘verkeerde’ fase of polariteit uitsturen.

Het is natuurlijk wel goed en doordacht dat de top van high-end voorversterkers en cd-spelers deze ‘fasekeuze’ hebben maar wij ervaren het als een nadeel van zo’n fase-functie dat je, als je fanatiek bent tenminste, per album moet gaan uitzoeken welke je wel en welke je niet op die manier wil luisteren. Met een gezamenlijke collectie van meer dan 6.000 geluidsdragers (cd, dvd, blu-ray) is dat een hele, zo niet onmogelijke, klus als je dat niet al vanaf het moment van aanschaf hebt uitgetest en bijgehouden.

Test 2: CEC op D-06u DAC
Vervolgens hebben we met dezelfde muziekstukken het cd-transport TL 2N van CEC beluisterd (aangesloten op de DAC-functie van de D-06u middels de AudioQuest 75Ohm kabel). Dit was meteen een verademing. De stemmen klonken echt meteen een stuk beter en de café geluiden een stuk echter. Omdat het nog vroeg in de test was en dit toch wel even een echt geniet momentje was hebben we ook nog even genoten van Ryan Adams en Remy van Kesteren.

We werden inmiddels keurig voorzien van een tweede kopje koffie en thee en namen even de tijd om de set ook op de achtergrond tot ons te nemen terwijl wij keuvelden over koetjes en kalfjes. Dat bracht ons ook direct bij een, (vinden wij, relatief groot) nadeel aan de Progression voorversterker. De volumeknop heeft geen enkele mogelijkheid om te laten zien hoe hard hij staat. Je kunt dus maar moeilijk testen op exact hetzelfde geluidsniveau als je aan de volumeknop hebt gezeten, maar dat deed overigens niks af aan het luistergenot.

Test 3: SACD D-06u
Om de sacd-functie van de D-06u van Luxman te testen grepen we naar twee prachtige SACD-hybride producties te beginnen met ‘I Robot’, het prachtige meesterwerk van The Alan Parsons Project uitgebracht door de Mobile Fidelity Sound Lab op UltraDisk UHR. We hebben gekozen voor het eerste nummer omdat er zoveel in gebeurd, orkest, rock-band, soprano solo, en (synth)effecten. Een mooi effect is een soort belletjes achtig geluid (het zouden ook glazen geweest kunnen zijn). In deze fase van de test was meteen duidelijk dat de sacd zeer goed klinkt. De terug schakeling naar de cd-functie maakte ook duidelijk dat de sacd-laag duidelijk harder (dB) klinkt dan de cd-laag, maar verder was het verschil niet heel groot. Echter toen de cd in de CEC ging was de kwaliteit van de muziek duidelijk gedetailleerder dan het geluid dat de sacd-laag op de D-06u had geproduceerd.

Ook bij het spelen van de Simon van Holen opname viel ons de kwaliteit van de sacd-kant wat tegen, we keken elkaar aan en vroegen ons af of we vandoen hadden met een strijkinstrument in plaats van een blaasinstrument. Het kan best zijn dat we misschien te hoge verwachtingen van de sacd-functie hadden en we willen ook beslist niets afdoen aan het luistergenot – en begrijp ons ook niet verkeerd, dit is waanzinnige geluidsapparatuur maar de D-06u van Luxman hoort eigenlijk niet thuis in set zoals deze. De detaillering die de speler kan geven kan gewoon niet op tegen de detaillering die de versterkers en de luidsprekers kunnen geven.

Des gevraagd merkt Ben van Leliveld nog op dat: “dit [red. sacd] format vooral voor 5.1 is bedoeld. Dan behaal je de echte voordelen. SACD over een stereosysteem heeft m.i. niet zoveel zin. Sterker nog, afhankelijk hoe de bas is afgemixd kan er zelfs flinke verslechtering optreden als dominant een subwoofer is meegemixd die niet in de stereo-opstelling zit.”

Test 4: D-08u
Speciaal voor de gelegenheid was Peter Chattelin zo vriendelijk om ook de Luxman D-08u tevoorschijn te ‘toveren’. Zonder hier weer in herhalingen te vallen, mbt het voorgaande, hebben we natuurlijk de voorgaande tests die we met de D-06u hebben gedaan ook gedaan met de D-08u. De D-06u is het goedkopere broertje van de D-08u en dat is niet zonder reden. Van meet af aan was duidelijk dat de D-08u een uitstekende speler is, Chattelin Audio Systems gebruikt de speler niet voor niets geregeld bij hun publieke luister- en demosessies. De vraag is hoe verhoudt de D-08u zich tegen over de D-06u en de CEC?

De cd-functie van de D-08u klonk al meteen duidelijk beter dan de D-06u op de sacd-functie en het was zelfs duidelijk dat de combinatie van CEC met de DAC van de D-06u minder klonk dan de D-08u op cd-functie. De café-geluiden van ‘Jazz at the Pawnshop’ klonken eindelijk een stuk ‘echter’ en je kon ‘gesprekjes’ op de achtergrond goed waarnemen, de stemmen van Jade Laura d’Angelis en Brendan Perry klonken ook eindelijk meer in de lijn van wat we van ze mochten verwachten. Het gebruik van de fase-knop bracht wel wat verschillen te weeg maar lang niet zo ‘indrukwekkend’ als bij de D-06u. En om eerlijk te zijn was dit de eerste keer wij echt een ‘zo dit is muziek’ beleving hadden. Zonder verder veel tijd te verspillen zijn we vrijwel meteen verder gegaan met de vergelijking tussen de sacd-functie en de CEC op de DAC-functie.

Als eerste haalde we weer de ‘I Robot’ tevoorschijn, waar we deze keer echt veel getailleerder de ‘belletjes’ konden horen. Met de opmerking ‘tijd voor echte muziek’ gingen we de sacd-functie van deze speler eens nader onder de loep nemen. De stem van Johannes Weisser in ‘Mass for Modern Man’ klonk bijzonder aangenaam, zelfs zo aangenaam dat we hem nog even lieten doorlopen. Daarna kwam Simon van Holen met zijn contrafagot. Waar je op de D-06u nog kon twijfelen of dit een strijk- of blaasinstrument was is bij de D-08u meteen duidelijk dat je te maken hebt met een blaasinstrument. In tegenstelling tot de D-06u kwam hij hier goed uit de verf.

Bij ‘Also sprach Zarathustra’ (vooral bekend geworden van de film 2001: A Space Odyssey) stonden we wel even verbaasd te kijken want de woofer van de Sabrina stond helemaal te dansen op het laag van het orgel (gebouwd in 2001 door Johannes Klais Orgelbau uit Bonn) [9] dat hierin te horen is. Vanwege onze verbazing hebben de cd-kant natuurlijk ook op de CEC gespeeld waar dit effect ook te zien was. Op vallend bij het vergelijk van dit stuk tussen de CEC op de DAC-functie van de Luxman en de sacd-functie op de Luxman was dat er ietsje meer diepte (positionering van de instrumenten) op de sacd-functie van D-08u waar te nemen was. Ik zeg ietsje, het was wel duidelijk waarneembaar maar niet overdreven. Zo viel het op dat het slagwerk van bij de sacd-functie een duidelijkere positie aan de rechterkant in nam en ten opzichte van de cd-functie iets naar achteren kwam te staan, de rest van het orkest kreeg ook allemaal een heldere plek en het orgel was echt het kersje op de slagroom.

De kwaliteit van de muziek was echter op de CEC toch beter. Daarmee bedoelen wij dat je het timbre van het instrument beter kunt waarnemen, voorbeeld: bij koperblazers het koper als karaktereigenschap waarnemen en bij houtblazers (zoals de contrafagot van Simon van Holen) het hout.

Conclusie
Tot onze grote spijt wisten wij op het moment van de test niet dat de Dan D’Agostino voorversterker ook een DAC-functie heeft, dat hadden we anders graag in onze test meegenomen. Misschien dat Peter Chattelin ons die kans nog eens zal geven.

Het is overduidelijk dat de Luxman D-06u niet mee kan komen met de kwaliteit van de overige apparatuur – het is echt een geweldige speler maar hoort niet thuis in deze set. De overige apparatuur laat precies horen waar de D-06u in deze set te kort schiet, maar wij zijn ervan overtuigd dat in een andere set ook deze speler uitstekend tot zijn recht kan komen en vergeet niet dat er tussen de D-06u en D-08u een prijsverschil zit van een kleine zevenduizend euro.

De beste combinatie die wij hebben gehoord deze dag was het cd-loopwerk van CEC op de DAC-functie van de D-08u. De sacd-functie van de D-08u deed wel erg zijn best om in de buurt te komen maar op diepteperceptie na kon die het niet halen bij de CEC.

Ben van Leliveld wees ons erop dat bij ‘complete’ cd-spelers er interne storingen, jitter, kunnen optreden omdat het mechanische loopwerk vlakbij de gevoelige DAC & Word clock zit. Dat soort verstoringen heb je veel minder bij het separaat gebruik (cd-loopwerk en aparte DAC). Dat zou kunnen verklaren waarom de combinatie van de CEC (cd-loopwerk) met de D-08u (DAC-functie) duidelijk beter klinkt. Het is altijd moeilijk om een enkele schakel in de muziek keten de schuld te geven van iets als je het gebruikte materiaal niet door en door kent, thuis beluisteren (als je het geld hebt [10]) is dan ook een aanrader. Samen hebben wij behoorlijk veel luisterervaring, zowel thuis als door het land, en wij zijn van mening dat overall genomen de muziek op deze set werkelijk fantastisch is en het is verreweg een van de beste combinaties die we de afgelopen jaren hebben gehoord.

De voetnoten:

[1]Prijzen zijn slechts ter indicatie.

[2]Er was alleen een standard stroomkabel aangesloten op de eindversterker ivm de highpower aansluiting waarvoor op dat moment geen high end stroomkabel voorradig was.

[3]Bij een eerdere test was gebleken dat de Philips uitvoering minder klinkt dan de EmArcy Classics uitvoering.

[4]De Japanse import van 1986.

[5]Het is bijzonder leuk de SACD van MoFi te vergelijken met de eerder uitgebrachte MFCD 804, er zijn opvallende verschillen maar daarover schrijven wij wel een andere keer.

[6]Northstar Recording/Challenge Classics

[7]Van het album Strauss/Holst: Orchestral Works (Chandos). National Youth Orchestra of Great Britain with CBSO Youth Chorus.

[8]In eigen vertaling

[9]Dit ‘dansen’ verbaasde ons enigszins dus hebben we thuis dit ook nog eens nader onder de loep genomen en ook thuis stond de woofer te dansen, echter is het nooit opgevallen omdat je daar dus (kennelijk) niet echt op let als je thuis bent. Bovendien zit je dan precies op dat moment met je ogen dicht te luisteren, is het te donker in huis of zit je in een boekje te lezen en dan ontgaan je die dingen.

[10]Wat wij daarmee bedoelen is dat je niet thuis moet luisteren als je het apparaat niet kunt kopen. Als je dat wel doet zou dat zonde zijn van alle energie die er is ingestopt om het apparaat bij je thuis te krijgen en als het dan weer weg is kun je misschien niet meer van je eigen set genieten omdat je hebt gemerkt hoeveel het ‘beter’ zou kunnen zijn.